Het nieuwe leerplan
Alvorens het nieuwe leerplan toe te lichten willen we eerst de plaats van een leerplan in de toekomstige onderwijscontext van het Deeltijds Kunstonderwijs duiden.
De overheid legt per opleiding en per graad een competentieprofiel vast. Dit zijn de te bereiken einddoelen. Om deze doelen te bereiken maken onderwijsverstrekkers vanuit hun visie op de opleiding leerplannen. Deze dienen door de onderwijsinspectie te worden goedgekeurd. De op de klasvloer gehanteerde methodieken en didactieken zijn een concretisering van de leerplannen en behoren tot de pedagogische autonomie van de academie en de leraar. Ook de evaluatietool om af te toetsen of het competentieprofiel bereikt wordt bij de leerling is de autonomie van de academie.
Een leerplan is één holistisch geheel voor alle opleidingsonderdelen samen. Het is opgebouwd uit handelingsgerichte leerplandoelen (en sub-doelen) met per doel leerinhouden die indien relevant in leerlijnen worden opgebouwd.
De gebruikte methodes en didactieken op de klasvloer behoren tot de autonomie van de academie en worden door leraren-opleiders en pedagogische begeleidingsdiensten aangebracht en ondersteund.
Van eerste aanzet naar concreet ontwerpleerplan
Pas in de loop van het eerste projectjaar (2012-2013) werd door AKOV (het agentschap voor kwaliteit in onderwijs en vorming) een competentieprofiel ontwikkeld voor de tweede graad van de opleiding muziek binnen het nieuwe dko. Regionale werkgroepen van de pilootacademies hebben vanuit de Musi'X ervaringen dit competentieprofiel onder de loep genomen en van daaruit leerdoelen en didactische wenken geformuleerd. Gecombineerd met input van leden van de stuurgroep werd vanuit de gemeenschappelijkheid een eerste aanzet tot ontwerpleerplan geformuleerd.
Tijdens het derde jaar van het pilootproject werd deze eerste versie van het ontwerpleerplan verder verfijnd in samenwerking met een expertengroep. Hierin waren leerkrachten en directies van de pilootacademies, leden van de stuurgroep en experten van de begeleidingsdiensten vertegenwoordigd. Om deze kerngroep van rechtstreeks betrokkenen meer draagvlak aan te reiken, werden ook een aantal externe experten toegevoegd, waaronder directies en leerkrachten van niet-pilootacademies, een ervaren componist en een artistiek beleidscoördinator.
Terugkoppeling naar de leerkrachten en directies van de pilootscholen en reflectie door de pedagogische adviseurs binnen ovsg en GO! leverde het eindresultaat op zoals het nu gepubliceerd wordt.
Het Ontwerpleerplan
De startende instrument-leerling in de tweede graad musiceren ontdekt en ontwikkelt van bij de aanvang een breed pallet aan basisvaardigheden. Het musiceren (vocaal en instrumentaal) staat centraal en vertrekt vanuit de specifieke leervraag van de leerling om een instrument te leren bespelen. Middel bij uitstek om een heel aantal leerdoelen te bereiken blijft het vocaal aspect in de opleiding. Zingen of zich vocaal uitdrukken is immers de rechtstreekse verklanking van de inwendige voorstelling. Naast dit vocale aspect is Musi’X ervan overtuigd dat samen musiceren, zowel vocaal als instrumentaal, op het eigen instrument of aan de hand van Orffinstrumentjes, boomwhackers, djembé’s en soortgelijke didactische middelen, het muzikale inzicht in de eerder abstracte muzikale taal versterkt en het musiceerplezier om samen de bouwstenen van de muziektaal te ontdekken vergroot.
De leerdoelen zijn vakoverschrijdend: gezamenlijk vak overleg over de opleidingsonderdelen heen maakt van deze doelen een werkbaar instrument om het volledige leertraject musiceren te bewandelen. Hoe ze dit concretiseren behoort tot de pedagogische autonomie van elke academie.
De leerdoelen zijn concentrisch: ze blijven over het volledige traject dezelfde. Het beheersingsniveau neemt geleidelijk aan toe (systematische verdieping) en is bovendien sterk afhankelijk van leerling tot leerling. In de tweede graad gaan we er globaal van uit dat de leerling de focus legt op het ontdekkend leren en verkennen van een brede basis. Verdere ontwikkeling en verdieping ervaart de leerling gedurende de derde en vierde graad.
De leerdoelen zijn breed geformuleerd: ze zijn hanteerbaar voor de verschillende doelgroepen (kinderen, tieners en volwassenen).
De meerwaarde van de nieuwe aanpak
In vergelijking met de tot nu toe gehanteerde minimum/bijgestuurde leerplannen in het deeltijdskunstonderwijs biedt dit ontwerpleerplan een geheel nieuw kader aan. Waar in de huidige leerplannen vooral de te behandelen leerstof centraal staat, wordt nu de focus verlegd naar het ervaren van de leerinhouden. Het nieuwe kader van het ontwerpleerplan is competentiegericht. Het focust eerder op de ontwikkeling van vaardigheden. Er wordt ingezet op het ontwikkelen van een brede basis aan leerdoelen, die bereikt worden op een praktisch niveau, in functie van het bespelen van het instrument en van het samen musiceren.
In verhouding tot de doelstellingen in de minimum/bijgestuurde leerplannen treden uiteraard ook enkele verschuivingen op: er wordt meer gefocust op samen spelen en gericht luisteren. Gehoorvorming wordt bijvoorbeeld getraind door voor- en naspelen op het instrument.
Na enkele jaren te werken met dit ontwerpleerplan van Musi’X leert de praktijk ons dat de basisdoelen uit de minimum/bijgestuurde leerplannen amv nog steeds behaald worden. Door het samen musiceren met djembé’s en klein slagwerk zijn de leerlingen bovendien ritmisch sterker en hebben ze een betere metrische controle. Klokkenspel en klavier geven dan weer een goed inzicht in akkoorden. Samen musiceren vergroot het speelplezier, ontwikkelt het polyfoon denken vanaf het prille begin, maakt de leerlingen adaptiever en zelfstandiger. Wat de leesvaardigheid betreft zijn leerlingen sterker in het herkennen van frasen en melodieën.
Bij de ontwikkeling van het leerplan werd zorgvuldig gezocht naar heldere, duidelijke en overzichtelijke leerdoelen. Resultaten van een enquête die onlangs werd afgenomen bij de Musi’X leerkrachten toont aan dat zij met 22 van de 30 doelen zeer vertrouwd zijn en de doelen goed kunnen implementeren in de klaspraktijk en de jaarplanning.
Je kan hier doorklikken naar het ontwerpleerplan als tekstdocument of als interactieve pdf. In de pilootacademies gingen de vakwerkgroepen samen aan de slag om dit leerplan te concretiseren in functie van de eigen klaspraktijk. Uitgewerkte voorbeelden hiervan zullen later gepubliceerd worden